D-Tech Open Mic. : Dopamine และสามสหายสารสื่อประสาท

Dopamine และสามสหายสารสื่อประสาท
Speaker: หมอปอง นพ.ทีปทัศน์ ชุณหสวัสดิกุล

0.00: Dopamine นอร์อะดรีนาลีน เซโรโทนิน สามสหายสารสื่อประสาท เบื้องหลังภาวะเสพติด Dopamine

ครับ เราคงได้รู้จักคำว่า Dopamine (Dopamine) หรือสารสื่อประสาทชนิดหนึ่งกันไปแล้วนะครับ แต่ว่าจริง ๆ แล้วในมุมมองของแพทย์ที่ได้ดูแลเด็กและพัฒนาการเด็กมาหลายพันคนนะครับ เราบอกว่าสารเคมีในสมอง (Neurotransmitters) จะไม่ได้ทำงานเดี่ยว ๆ โดยตัวมันเอง โชคดีว่าเดี๋ยวนี้เรามีเทคโนโลยีในการที่จะตรวจดูว่าเด็กแต่ละคนมีสาร Dopamine นอร์อะดรีนาลีน (Noradrenaline) และสารเซโรโทนิน (Serotonin) มากน้อยแค่ไหน ซึ่งตรงนี้มันให้ข้อมูลเชิงลึก (Insight) หรือว่าทำให้เราเข้าใจวิธีการที่เด็กคนหนึ่ง หรือคน ๆ หนึ่ง เดี๋ยวนี้ก็แม้แต่คนที่ทำงานจะมีภาวะเสพติด Dopamine (Dopamine Addict) ได้อย่างไร ขอสรุปง่าย ๆ อย่างนี้ ถ้าเกิดว่าเราพลอตกราฟโดยมีDopamineเป็น 3 เหลี่ยม เป็นยอด 3 เหลี่ยมและมีนอร์อะดรีนาลีนเป็นฐานของ 3 เหลี่ยมทางซ้าย และมีเซโรโทนินเป็นฐาน 3 เหลี่ยมด้านขวา ทั้ง 3 อย่างนี้ต้องทำงานอย่างสมดุลเพราะว่าDopamine ถ้าให้หมอสรุปสั้น ๆ ตัวมันเองไม่ได้เป็นสิ่งที่ดีหรือไม่ดี แต่ว่ามันมีส่วนทำให้วิวัฒนาการของมนุษย์สามารถที่จะทำซ้ำ ๆ ในสิ่งที่เอื้อต่อการเอาชีวิตรอดได้ ผมเรียกว่ามันเป็นสารสื่อประสาทจากการให้รางวัล (Rewarding Neurotransmitters) หรือตัวที่ทำให้เรารู้สึกฟินเวลาเราทำอะไรสำเร็จสักอย่างหนึ่ง เพราะฉะนั้นความฟินตรงนี้มันไม่ได้หมายความว่ามันดีหรือไม่ดี มันขึ้นอยู่กับคอนดิชั่นที่เราฟินด้วย

01.39: Dopamine และโซเชียลมีเดีย ผลกระทบสู่ภาวะซึมเศร้า

ถ้าเกิดว่าเราสังเกตว่าคนปัจจุบันถูกตัวแพลตฟอร์มหรือว่าตัวดิจิทัลโซเชียลมีเดียทำให้เราฟินกับการที่คอยเฝ้าหน้าจอไถแล้ว เพราะว่ามีคนกดไลก์ มีคนแชร์คอนเทนต์ของเรา แล้วเราก็เฝ้าอยู่ตลอดเวลา หรือไปติดตามดูว่าดาราคนนั้นเป็นอย่างไร คนนี้เป็นอย่างไร เราจะต้องการความดราม่า ที่ทำให้รู้สึกว่า โอ้โห คนนี้มันสมควรที่จะรถทัวร์ลงนะ แล้วก็ทำให้รู้สึกสะใจนะ ความรู้สึกสะใจที่ทำอะไรแล้วมีแต่คนเฮตาม มันทำให้Dopamineของเราขึ้นสูงขึ้นเรื่อย ๆ แล้วก็จะทำให้เกิดภาวะที่ต้องการที่จะทำซ้ำ จนถึงจุดหนึ่ง เราก็รู้สึกว่าสิ่งซ้ำ ๆ  มันไม่สามารถที่จะทำให้เรารู้สึกฟินได้อีกต่อไป ก็ทำให้เราร่วมที่จะมีเสี่ยงต่อภาวะซึมเศร้า (Depression) เรื่องของการที่จะไม่อยากจะทำอะไร หรือที่เรียกว่าภาวะขาดแรงจูงใจ (Amotivational Syndrome)

02.29: Case Study: เด็กวัย Rubicon ช่วงวัยที่Dopamineพุ่งสูง

ทีนี้เราจะพบในเด็ก หมอยกตัวอย่างของเด็กที่หมอตรวจมาเป็นพัน คนเด็กกลุ่มที่มีDopamineสูงมีหลายประเภท แต่บางประเภทเป็นเด็กที่มีความสุขทั้ง ๆ ที่Dopamineสูง และเด็กอีกหลายประเภทที่ก้าวร้าว (Aggressive) ไม่ได้ดั่งใจก็ฟาดงวงฟาดงาไปตีพ่อตีแม่ ถามว่าเกิดอะไรขึ้น ผมยกตัวอย่างก็คือว่า เมื่อเราตรวจดูDopamineของเด็กกลุ่มนี้มีค่าสูง แต่นอร์อะดรีนาลีนของเขา หรือผมเรียกว่าเป็นสารสื่อประสาทของความฮึดสู้ เวลาที่เรามีความเครียด หรือตั้งเป้าที่อยากจะทำอะไรให้สำเร็จ อย่างนักกีฬาต้องDopamineสูง เขาต้องฝึกต้องซ้อมต้องพยายามจะทำให้ผลงาน (Performance) ของเขาดีขึ้น เขาก็ต้องมีนอร์อะดรีนาลีนที่มาจากต่อมหมวกไตทำให้เขาสามารถที่จะรับมือกับความเครียด (Coping stress) คืออยู่กับความเครียดและความตั้งใจที่เขาพยายามอยู่นั้น จนกว่าจะบรรลุเป้าหมายได้ ทีนี้เราจะพบว่าต่อมหมวกไตของเรา ถ้าเกิดมันเครียดเรื้อรังหรือเครียดนาน ๆ มันจะเริ่มดรอปเราเรียกว่าเป็นภาวะต่อมหมวกไตล้า (Adrenal Fatigue) ถึงตอนนั้นเราจะเริ่มรู้สึกว่า ฉันไม่สู้แล้ว ไม่ไหวแล้ว ทำไมมันไม่ได้สักที เพราะฉะนั้นมันก็จะเกิดปัญหาว่าระเบิดอารมณ์ เมื่อไหร่จะได้สักที ฉันอยากจะได้เกม อยากจะได้รางวัล แต่ไม่ได้สักที เป็นการไม่สมดุล (imbalance) ์ระหว่างDopamineและนอร์เอพิเนฟรีน เราจะทำให้เห็นเคสตัวอย่างอีกหนึ่งเคส เคสนี้พ่อกับแม่พามาปรึกษา ผมก็ทำการตรวจดูสารสื่อประสาท (Neurotransmitters) ปรากฎว่าเด็กคนนี้ นอกจากDopamineจะสูงแล้ว ปรากฏว่านอร์เอพิเนฟรีน (Norapinephrine) เขาต่ำ คือเป็นเด็กที่อะไรก็ไม่สามารถที่จะทนต่อความเครียดได้ เพราะว่าพ่อกับแม่เขาบอกว่าตลอดระยะเวลาที่เขาเติบโตมาจนถึงอายุประมาณ 8 ขวบ ซึ่งตอน 8 ขวบเป็นจังหวะที่โดยสรีรวิทยาของเรา Dopamineจะขึ้นสูงในเด็กเกือบทุกคน เราเรียกว่าเป็นภาวะของเด็กในวัยรูบิคอน (Rubicon) ทำให้เด็กในช่วง ป.3 จะสังเกตว่าเลี้ยงยากขึ้นมากเป็นพิิเศษ ต้องการนั่นต้องการ้ทำให้Dopamineของเขาสูงจนเกินไปแล้วพ่อแม่ใช้วิธีอย่างไรครับ พอเด็ก ๆ กำลังจะดื้อก็บอกว่า เดี๋ยวก่อนนะลูก ถ้าอย่างนั้น้ ถ้าหนูไม่ดื้อตอนนี้ เดี๋ยวกลับไปที่ี่บ้าน คุณพ่อคุณแม่จะซื้อของเล่นให้ เสร็จเลยครับ เพราะอะไรครับ นี่คือการดีไซน์ตัวเองให้ตอบโจทย์ว่าทำสิ่งนี้แล้วDopamineได้รับการตอบสนอง ทำสิ่งนี้แล้วได้รับการตอบสนอง เมื่อเกิดการคอนดิชันนิ่งหรือเทรนอย่างนี้ไปเรื่อย ๆ ก็ทำให้เขาไม่สามารถที่จะรออะไรได้อีกต่อไป แล้วก็จะทำให้ ถ้าไม่ได้รางวัลจะเกิดภาวะที่หงุดหงิดงุ่นง่านตามมา เราจะแก้อย่างไร เราก็ต้องไปดูสารสื่อประสาทตัวที่ 3 ครับที่ชื่อว่าเซโรโทนิน เป็นสิ่งที่สร้างมาจากลำไส้ของคนเรา และการกินอาหารที่ดี มีประโยชน์ เรื่องของการนอนหลับที่ดี จะทำให้เกิดภาวะของลำไส้ที่สร้างเซโรโทนิน หรือสารของความสุขแบบสุขสบาย ก็จะทำให้เขารู้สึกอยู่กับความสุขแบบนิ่ง ๆ ได้มากขึ้น ดังนั้นก็เป็นคำเตือนอย่างหนึ่งว่า ถ้าเมื่อไหร่ก็ตามพ่อแม่ใช้กระบวนการให้รางวัล (Rewarding) ที่ผิดก็จะทำให้เด็กของเราเลี้ยงยากขึ้นเรื่อย ๆ

5.44: วิธีง่ายๆ เพื่อรับมือ Dopamine ในเด็ก

แต่ถ้าเราเปลี่ยนใหม่ ให้เขาไปออกกำลังกาย มุ่งกับการกีฬา เราจะพบว่า Dopamine ของเขาที่ขึ้นสูง แล้วเขาสามารถที่จะออกกำลังกายได้ดี ก็จะทำให้ตัวเอ็นดอร์ฟินส์ (Endorphin) มาก็จะทำให้ความสุขของเขาไม่ได้เกิดขึ้นจากการที่จะต้องถูกตามใจ แต่สามารถที่จะบาลานซ์เรื่องของสารสื่อประสาทได้อย่างดียิ่งขึ้น ก็ฝากเอาไว้นะครับ เราอยู่ในยุคที่ถ้าเมื่อไหร่ก็ตามเราพบว่ามีการติด ไม่ว่าจะติดของหวาน ติดโซเชียลมีเดีย ติดเกม ทั้งหมดคือให้สงสัยไว้ก่อนครับว่าDopamineเริ่มมีปัญหา ให้รีบกลับมาดูแลลูกหลานของเรา